Cây thường sơn

1. Giới thiệu chung

Thường sơn còn có tên gọi khác như Thường sơn tía, Áp niệu thảo, Thục tất. Đây là loài thực vật thuộc họ Thường sơn (Saxifragaceae), được biết đến nhiều trong y học cổ truyền nhờ khả năng chữa sốt rét và trừ đờm hiệu quả.

2. Đặc điểm thực vật học

Thường sơn là cây nhỏ, cao trung bình từ 1 – 2 mét. Thân cây hình trụ, màu xanh hoặc tím, bên ngoài nhẵn, rỗng ruột và dễ gãy. Lá mọc đối, cuống lá có màu tím, phiến lá hình mác dài, hai đầu nhọn, mép có răng cưa, mặt trên xanh, mặt dưới tím, gân nổi rõ theo hình lông chim.

Hoa có màu xanh lam, mọc thành xim ở đầu cành, tạo vẻ đẹp tự nhiên. Quả mọng, khi chín có màu xanh lam, bên trong chứa nhiều hạt nhỏ hình quả lê.

3. Phân bố và thu hái

Cây mọc hoang ở những vùng ẩm ướt thuộc các khu rừng núi Bắc Bộ và Trung Bộ.
Trong y học cổ truyền, mầm cây gọi là Thục tất, lá gọi là Thường sơn. Người ta thường thu hái quanh năm, sau đó phơi khô để làm thuốc.

• Nếu dùng sống, Thường sơn có tác dụng gây nôn mạnh, được dùng để trục đờm hoặc giải độc.

• Nếu chế biến, người ta thường bóc gân lá, đồ với giấm hoặc rượu rồi phơi khô để giảm độc tính và điều chỉnh công dụng.

4. Công dụng dược liệu

Theo Đông y, Thường sơn có vị rất đắng, tính lạnh, hơi độc, quy vào các kinh Phế, Tâm, Can. Dược liệu có tác dụng làm nôn ra đờm, sát trùng và đặc biệt là trị cơn sốt rét.

Các vị bài thuốc từ cây thường sơn

4.1. Bài thuốc từ Thường sơn

• Chữa sốt rét lâu ngày do tích đờm (vô đờm bất thanh ngược):
  Thường sơn chế, Thảo quả, Hạt cau, Hậu phác, Ý dĩ sao, Trần bì (mỗi vị 12g), Cam thảo dây 6g, sắc uống.

• Chữa sốt rét cơn cách nhật:
  Thường sơn chế, Mãn tuế, Chi thiên, Trần bì, Hoắc hương (mỗi vị 12g), sắc uống.

• Chữa ngộ độc nguy cấp:
  Dùng lá Thường sơn tươi 20g sắc uống hoặc giã 3 lá tươi, chế nước sôi vào, vắt lấy nước cốt cho uống để gây nôn, tống chất độc ra ngoài.

• Chữa hen suyễn, khó thở do đờm:
  Dùng Thường sơn sống 12g kết hợp với Hạnh nhân trắng 8g, sắc lấy nước cốt uống. Sau khi nôn ra đờm, cần cho bệnh nhân ăn cháo đậu xanh với đường để hồi sức.

5. Lưu ý khi sử dụng

• Khi uống thuốc có Thường sơn cần kiêng ăn hành.

• Phụ nữ có thai tuyệt đối không dùng.

• Ngoài cây Thường sơn, còn có cây Thổ thường sơn cũng dùng để chữa sốt rét cơn nhưng không gây nôn, có thể thay thế trong một số trường hợp.

6. Kết luận

Cây Thường sơn là dược liệu quý, đặc biệt hiệu quả trong điều trị sốt rét và trừ đờm. Tuy nhiên, vì có độc tính và dễ gây nôn mạnh, việc sử dụng cần có chỉ định và giám sát của thầy thuốc, tránh lạm dụng hoặc dùng sai cách.